Heeft de medezeggenschap wel zin?

De vraag of medezeggenschap wel zin heeft is enigszins suggestief en vooringenomen. De persoon die zichzelf dit afvraagt is bekend met de harde praktijk van de directiekamers, waar de OR zich in alle bochten wringt om in gesprek te komen met de directeur. Niet zelden eindigt een OR advies met een aantal zouteloze voorwaarden waar de bestuurder zich weinig van aantrekt, een krampachtige poging om naar de achterban te laten zien dat de OR wel degelijk een eigen mening heeft. Maar de conclusie is vaak wel dat de bestuurder door mag met zijn voorgenomen besluit. Probeer daar maar eens (goede) zin bij te behouden. Hoe anders waren de verwachtingen tijdens de eerste OR training, waarin geanimeerd gediscussieerd werd over missie en visie, de roos van Leary en andere veelbelovende modellen?

Je zou ‘zin’ kunnen vertalen naar ‘nut’ en je heel concreet kunnen afvragen of de OR wel nuttig is Diverse onderzoeken tonen aan dat ondernemingsraden bijdragen aan organisatieresultaten (SER). Eerder onderzoek (vooral uit Duitsland) heeft aangetoond dat ondernemingsraden positieve economische effecten bewerkstelligen. In zijn boek ‘Bron van meerwaarde’ werkt Jan Ekke Wigboldus dit uit in een model met kanalen en voorwaarden. Ik heb het boek nog niet gelezen, maar het lijkt me zeker de moeite waard.

Je kunt het ook beschouwen in termen van ‘invloed’, dus: hoe zit het met de mate van invloed van de OR op het beleid? Wordt er ook daadwerkelijk iets gedaan met de OR adviezen en instemmingsbesluiten? Verhoogt de OR inderdaad de kwaliteit van besluitvorming of fungeert de OR in de praktijk slechts als stempeldienst (‘nog even langs de OR’)? Je zou die invloed in ieder geval moeten terugzien in het uiteindelijke besluit van de bestuurder, waarin rekening is gehouden met het (afwijkende) advies van de OR.

Maar wat mij betreft is dit nog geen antwoord op de vraag: heeft de medezeggenschap wel zin? Dit appelleert aan zingevingsvragen als: wat levert het je op, is het de moeite waard, worden we er beter (in de zin van: gelukkiger) van, maar ook: beantwoordt het aan mijn verwachtingen?

De mate waarin medezeggenschap kan floreren hangt volgens mij af van een aantal factoren, die elkaar in meer of mindere mate beïnvloeden: omgeving, organisatie en OR. De omgeving staat symbool voor de markt waarin de klant of burger centraal staat, maar ook de overheid met zijn regelgeving en de brancheorganisatie die cao’s afsluit. De organisatie heeft binnen de kaders van de WOR de medezeggenschap ingericht, afhankelijk van visie op macht (hiërarchisch vs democratisch), besluitvorming (directe participatie vs vertegenwoordigend overleg) en taakinhoud (strategisch vs operationeel). De OR heeft de keuze hoe hij zich binnen de medezeggenschap beweegt, grofweg: van passief naar controlerend naar actief meedenken.
Aan de hand van 3 gezichtspunten of oriëntaties schets ik waar de focus van een OR op kan liggen. Het is een karikaturale schets waarbij uiteraard meerdere nuances en opstellingen mogelijk zijn.

1. De passieve OR. In de ogen van de organisatie is de klant altijd koning. Management en medewerkers worden afgerekend op jaarlijkse doelstellingen en de ‘baas’ beslist. Medezeggenschap moet, maar levert weinig op. Binnen de overlegvergadering is de bestuurder aan het woord en luisteren de OR leden. De OR voorzitter zit vaak voor ‘overleg’ op de kamer van de bestuurder, die sterk aanstuurt op een ‘positief’ geformuleerd advies. De OR is gefocust op lijfsbehoud en hanteert de overlevingsstrategie. Typische vragen die deze OR zichzelf stelt: hoeveel tijd mag ik besteden aan de OR? Wat is het nut van een OR advies? Stel ik mezelf nog een keer verkiesbaar?
de passieve OR

2. De controlerende OR. De organisatie ziet de buitenwereld als een risico dat moet worden beheerst. We werken hier volgens regels en procedures. Er zijn relatief veel managers. Medewerkers hebben het gevoel te worden lastiggevallen met tevredenheidsonderzoeken, assessments en audits. Binnen de OR zitten een aantal ‘diehards’ die houden van vergaderen en altijd het naadje van de kous willen weten. Het strategisch beleid van de organisatie wordt ieder jaar uitgebreid besproken met een externe deskundige tijdens een 5-daagse OR training. De overlegvergadering is een rituele dans waarin OR en bestuurder standpunten uitwisselen. De OR is vooral gefocust op zichzelf en de bestuurder en hanteert de vechtstrategie. Typische vragen die deze OR zichzelf stelt: hoeveel tijd hebben we om ons advies te geven? Welke informatie kunnen we eisen van de bestuurder? Wie is woordvoerder tijdens de overlegvergadering?
de controlerende OR

3. De actief meedenkende OR. De organisatie staat midden in de samenleving. Medewerkers worden gestimuleerd om hun mening te geven en de medezeggenschap is op het laagste niveau van de organisatie ingericht, waarbinnen de OR vooral een procesmatige rol vervult. Jonge mensen en flexkrachten worden uitgenodigd om deel te nemen in projectteams. Bij het maandelijkse MT overleg schuift bij toerbeurt een OR lid aan als toehoorder. De OR is gefocust op toegevoegde waarde voor de organisatie en hanteert de dialoog als strategie. Typische vragen die deze OR zichzelf stelt: moeten we hier wel een advies over geven? Hoe kunnen we onze collega’s (nog) meer betrekken bij besluitvorming? Wat is onze toegevoegde waarde?
de meedenkende OR

Persoonlijk. De drie gezichtspunten zijn niet perse goed of fout, maar nodigen uit om te kijken waar jij en jouw OR op dit moment staan en willen staan (ambitie). De vraag: heeft de medezeggenschap wel zin, is een zingevingsvraag en het antwoord daarop is persoonlijk. Waar het ene OR lid gefrustreerd afhaakt kan het andere OR lid motivatie putten uit de goede gesprekken in de directiekamer. Naast de economische waarde (nut) en politieke invloed van de medezeggenschap (meedenken en meebeslissen) spelen dus ook persoonlijke ervaringen en verwachtingen een rol. Voor mij heeft de medezeggenschap vanuit alle 3 gezichtspunten zin, zolang de rol en speelruimte van de OR wordt begrepen en gewaardeerd vanuit de context waarin deze zich bevindt.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *